FIQHI ILIYOWEPESISHWA: HIJJA
FAROUK ABDALLA AL-BARWANI
Hijja, kilugha ni kukusudia; kisharia ni
kukusudia kwenda Makka kutekeleza nguzo za Hija, tangu 'tawaf, sa'i (Safa na
Marwa), kuhudhuria 'Arafa, na nguzo nyengine za Hija. Hutenda haya kutekeleza
amri ya Mwenyezi Mungu Mtukufu na kutafuta ridhaa zake.
Hija ni fardhi kwa kila mwenye uwezo, ni nguzo
ya tano miongoni mwa nguzo tano za Uislam. Hija imekuja kwa Qauli ya wenyezi
Mungu Mtukufu, qauli ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w. na itifaqi ya Umma. Amesema
Mwenyezi Mungu Mtukufu:
"............Na kwa ajili ya Mwenyezi
Mungu imewajibikia watu wahiji kwenye Nyumba hiyo, kwa yule awezae njia ya
kwendea……". (Al 'Imraan : 97).
Na amesema Mtume wetu Mpenzi s.a.w.: "Umejengwa Uislam juu ya (Nguzo)
tano", (mpaka mwisho wa Hadithi).
Na amesema Mtume wetu Mpenzi s.a.w.: "Hijini kabla hamjakuwa hamuwezi
kuhiji". (Imehadithiwa na Al Bayhaqy).
Mwenye kukanya kuwajibika Hija huwa amekufuru.
Wamekubaliana wanazuoni kuwa Hija ni fardhi
mara moja katika umri. Al Aqra'i alimuuliza Mtume wetu Mpenzi s.a.w. kama Hijja
ni kila mwaka? Mtume s.a.w. akasema: " "Ni mara moja, mwenye kuongeza ni
sunna". (Imehadithiwa na Ahmad).
'Umra ni fardhi kama ilivyo Hija, ni fardhi kwa
Qauli ya Mwenyezi Mungu Mtukufu: "Na
timizeni Hija na 'Umra kwa ajili ya Mwenyezi Mungu……". (Al Baqara : 196).
Imepokewa kutoka kwa Sayyidah 'Aisha r.a.
kwamba alimuuliza Mtume wetu Mpenzi s.a.w. kama wanawake wanalazimika na
Jihadi, akasema s.a.w.: "Naam, Jihadi isiyo na vita ndani yake,
Hijja na 'Umra".
Ameeleza Imam Al Tirmidhy r.a. kwamba Jaabir
r.a. alimuuliza Mtume wetu Mpenzi s.a.w. kama 'Umra ni waajb, Mtume wetu Mpenzi
s.a.w. akajibu: yaani,
si waajibu, lakini ukifanya 'Umra ni kheri. Yenye kufanywa katika ibada ya
'Umra ni kama yale yenye kufanywa katika ibada ya Hija, lakini kwenye 'Umra
hamna nguzo ya 'Arafa wala kulala Muzdalifa wala nguzo ya kulembea vijiwe
(mawe), wala kuchija.
Inampasa mwenye kutaka kwenda kuhiji ajifunze
hukmu zote za Hija, yale ya waajibu, ya sunna, yenye kuruhusiwa na yale yenye
kukatazwa na yale yenye kuba'tilisha Hija. Kujifunza ni waajibu, kwa sababu
lenye kulazim kulifanya ni lazima kujuwa namna ya kulifanya. Amesema Mwenyezi
Mungu Mtukufu: Basi
waulizeni wenye ukumbusho kama nyinyi hamjui…". (Annahl : 43).
Na amesema Mtume wetu Mpenzi s.a.w.: "Kutafuta elimu ni fardhi (waajibu) juu
ya kila Muislam mwanamume” (Imehadithiwa
na Al Bayhaqy)
Na katika riwaya nyengine: "Na Muislam
mwanamke".
La mwanzo lenye kupasa kujifunza ni kujuwa
baina ya halali na haraam. Hivi ni kwa vile halali inasaidia katika kufanya
mema na kujiepusha na maovu. Mwenyezi Mungu Mtukufu ni mwema, hapendi isipokuwa
vyema. Mwenyezi Mungu Mtukufu amewaamrisha Waumini yale yale aliowaamrisha
Mitume a.s., amesema Mwenyezi Mungu Mtukufu kuwaambia Mitume a.s.w.:
"Enyi
Mitume! Kuleni vyakula vizuri na tendeni mema. ……". (Muuminun : 51).
Na amesema Mwenyezi Mungu Mtukufu kuwaambia
Waumini:
"Enyi
mlio amini! Kuleni vizuri tulivyo kuruzukuni, ....". ( Al Baqara : 172)
Mwenye chumo la halali, hutakasika vitendo
vyake; na asiekuwa na chumo la halali, inakhofiwa kuwa vitendo vyake huenda
visikubaliwe.
Amesema Mwenyezi Mungu Mtukufu: "…Hakika
Mwenyezi Mungu huwapokelea wachamngu". (Al Maidah: 27).
Amesema mshairi:
"Ukenda kuhiji kwa mali asili yake haraam,
basi hukuhiji; amehiji mnyama (kipando chako)".
Hija ni miongoni mwa bora mno za a'amali, hivi
ni kwa qauli ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w.:
"Bora mno ya a'amali kwa Mwenyezi Mungu
Mtukufu ni imani isiokuwa na shaka, na kupigana Jihadi kwa ajili ya Mwenyezi
Mungu Mtukufu, na Hijja iliofanywa kwa ukamilifu na haikuingia ndani yake
lolote lile lililokatazwa". (Imehadithiwa na Jama'a Wapokeaji Hadithi).
Na amesema Mtume wetu Mpenzi s.a.w.: "Mwenye kuhiji asiseme maneno machafu, atarejea kama alivyokuwa siku aliozaliwa na mama yake". (Imehadithiwa na Jama'a Wapokeaji Hadithi).
Hijja ni waajibu wenye kutekelezwa penye wasaa,
lakini ni bora kufanya hima na haraka kuutekeleza mara ukipata uwezo, hivi ni
kwa qauli ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w.:
"Mwenye kumiliki mali na kipando cha
kumfikisha kwenye Nyumba ya Mwenyezi Mungu Mtukufu - Makka - na akawa asende
kuhiji, basi hakuna juu yake isipokuwa kufa katika mila ya Kiyahudi au ya
Kinasara". (Imehadithiwa na Al Tirmidhy).
Na amesema Mtume wetu Mpenzi s.a.w.:
"Asiezuilika kutokana na maradhi, au haja
ya hakika, au kuzuilika kutokana na mwenye madaraka (sultani, raisi, mfalme,
n.k.) muovu; na akawa mtu huyo hakuhiji, basi akitaka naafe katika mila ya
Kiyahudi au mila ya Kinasara". (Imehadithiwa na Ahmad).
Kuwajibika Hijja kuna shuruti tano:
Ya Kwanza, kuwa ni Muislam, kwani Hija ni ibada sawa na
ibada nyengine kama vile, Sala, Saumu, Zaka. Na kwa qauli ya Mtume wetu Mpenzi
s.a.w. kwa Mu'adh r.a. alipompeleka Yaman:
"Waite washuhudie kwamba hakuna wakuabudiwa
kwa Haqi isipokuwa Mwenyezi Mungu Mtukufu, wakiku'tii; basi waelimishe kwamba
wanawajibika na kadha (hili na hili)". Ikatajwa Hija kuwa ni miongoni mwa
hayo wanayowajibika nayo kuyatekeleza.
Kama ilivyo hukmu kukhusu ibada nyengine, Hija
nayo haiwajibiki juu ya kafiri wa asili. Ama mwenye kurtadi, yaani mwenye
kutoka kwenye Uislam; yeye - kama ilivyo hukmu kukhusu ibada nyengine -
itaendelea juu yake hukmu ya Hija. Ikiwa alipokuwa kwenye Uislam alikuwa na
uwezo wa kuhiji, lakini hakuhiji; basi itabakia juu yake dhima ya nguzo hii ya
Hija na kulazimika juu yake kuitekeleza ikiwa atarejea kwenye Uislam. Dhima ya
kuitekeleza hii nguzo ya Hija itabakia juu yake ikiwa ana uwezo wa kuhiji au
hana uwezo wa kuhiji, hivi ni kwa vile pale alipokuwa kwenye Uislam alikuwa na
uwezo wa kuhiji; lakini hakuhiji.
Ikiwa ataporejea kwenye Uislam akawa na uwezo
wa kuhiji, lakini asiwahi kuhiji mpaka akafikwa na mauti; basi atahijiwa kutoka
katika mali yake kabla ya kugaiwa mirathi.
Ya Pili, kuwa ni balegh, mtoto mdogo kabla ya balegh
halazimiki na Hija; sawa na ibada nyengine. Hivi ni kwa qauli ya Mtume wetu
Mpenzi s.a.w.:
(imetangulia kutajwa Hadithi hii), yaani watu watatu imeondoshwa
kuhisabiwa juu yao; miongoni mwao ni mtoto mdogo kabla ya balegh.
Ya Tatu, awe ni mwenye akili timam; mgonjwa wa akili
haimlazim Hija, sawa na ibada nyengine. Hivi ni kwa qauli ya Mtume wetu Mpenzi
s.a.w. katika Hadithi hii hii ambayo imetajwa kabla, ,
yaani watu watatu imeondoshwa kuhisabiwa juu yao; miongoni mwao ni mgonjwa
wa akili, mpaka apowe.
Ya Nne, kuwa huru, asie kuwa huru hawajibikiwi na Hija,
huwajibikiwa na Hija pale anapokuwa huru. Hivi ni kwa qauli ya Mtume wetu
Mpenzi s.a.w.:
"Mtumwa yeyote yule akihiji kisha
akapewa uhuru, itamlazim ahiji tena".
Kutowajibikiwa mmilikiwa na Hija ni kwa hoja ya
vile kutowajibikiwa na Sala ya Ijumaa, ambayo aghlab ya hali huwa karibu zaidi
na makaazi yake, tafauti na Hija ambayo huwa mbali zaidi na huchukuwa muda
zaidi kutekelezwa. Hivi ni katika kuhifadhi haki ya mmiliki.
Ya Tano, uwezo. Hivi ni kwa Qauli ya Mwenyezi Mungu
Mtukufu.:
"........Na
kwa ajili ya Mwenyezi Mungu imewajibikia watu wahiji kwenye Nyumba hiyo, kwa
yule awezae njia ya kwendea……". (Al 'Imraan : 97).
Uwezo huwa ni kwa mawili, uwezo unaokhusiana na
yeye mwenyewe; na uwezo usiokhusiana na yeye mwenyewe.
Uwezo unaokhusiana na yeye mwenyewe umo katika
mambo matano:
Kwanza, awe na kipando cha kumfikisha Hija, kipando
chake mwenyewe au cha kuajiri; hivi ni kwa yule ambae yuko kwenye masafa yenye
kujuzisha kupunguza Sala au zaidi kwa kipimo cha mwendo wa kawaida (mwendo wa
miguu). Ikiwa yuko kwenye masafa mafupi na mwenye uwezo wa kufika Hija bila ya
kipando, sharti ya kipando haitakuwepo juu yake; na itamlazim Hija kwa kutimia
shuruti nyengine.
Ama akiwa mgonjwa hawezi kufika ila kwa
kipando, basi sharti ya kipando itakuwepo kwake hata kama yuko kwenye masafa
mafupi.
Pili, awe na uwezo wa cha kumpeleka na kumrudisha
Hija, shuruti ya kipando na uwezo iwe anacho cha kumtosheleza yeye mwenyewe na
wale wanaomlazim yeye kuwaqim, tangu kwa chakula, mavazi, na kila la haja ya
dharura; tangu kuondoka mpaka kurejea kwake. Ikiwa atakuwa na uwezo wa
kutekeleza fardhi ya Hija, lakini ikawa ni mwenye kuhitajia zaidi kuowa kwa
kukhofia kuingia katika uzinzi; basi kuowa ni bora kwake katika hali hio kabla
ya kuhiji. Hivi ni kwa vile juu yake yeye kuowa kushakuwa ni kwenye kuhitajika
upesi, wakati Hija ni ibada yenye uwezekano wa kungojeka; ama akiwa hana khofu
ya kuingia kwenye uzinzi, basi kutanguliza kutekeleza Hija ni afadhali.
Tatu, amani ya njiani; ikiwa atakhofia madhara yoyote
kwa nafsi yake, au kitu chake, au hishima yake kutokana na ukosefu wa salama
njiani, basi haitamlazim Hija katika hali hio.
Nne, wakati wa kutosha; yaani uwepo wakati wa
kutosha kumfikisha na kuwahi kutekeleza ibada za Hija kwa ukamilifu, pamoja na
nguzo ya 'Arafa.
Uwezo usiokhusiana na yeye mwenyewe, ni vile
kuwajibika yeye ikiwa ni mwenye dhima hiyo; kumuwakilisha wa kumtekelezea mtu
aliekufa na ana dhima ya Hija atekelezewe kutokana na mali yake kabla ya kugaiwa
mirathi, au mtu ambae hawezi kuhiji yeye mwenyewe kwa sababu ya uzee au sababu
nyengine, kama vile kutoweza zahma na mashaka ya safari na kutekeleza nguzo za
Hija.
Nguzo za Hijja ni tano:
Ya Kwanza, kuhirimia, kuhirimia ni kutia nia ya kuingia
katika a'amaali (nguzo) za Hija au 'Umra. Imeitwa iharaam kwa vile imo ndani
yake maamrisho ya kujizuia na yale yaliokatazwa wakati wa kutekeleza hii nguzo
ya Hija. Kuwajibika kwa huku kuhirimia, yaani kutia nia kumekuja kwa qauli ile
ile ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w. kukhusu kusihi ibada yoyote ile, nayo ni: ,
yaani "hakika ya kusihi a'amaali ni kulingana na nia".
Katika kutekeleza nguzo za Hijja/'Umra kuna
mifumo (mipango) ya aina tatu:
Wa Kwanza, ()
"Al-Ifraad".
Hivi huwa kwa kuhirimia katika mipaka " ",
ya nchi yake (nchi anayotoka), kwa nia ya kutekeleza nguzo za Hijja (pekee).
Baada ya kutekeleza nguzo za Hijja, atatoka katika ihraam; atahirimia (katika
mipaka iliowekwa), kwa nia ya kutekeleza nguzo za 'Umra (pekee). Kwa
mfumo huu, yaani mfumo wa "Hijja Al-Ifraad"; inakuwa kwa kutangulizwa
Hijja, kisha ndio 'Umra.
Wa Pili, ()"At-tamatu'i". Hivi huwa kwa
kuhirimia katika mipaka , ya nchi yake (nchi anayotoka), kwa
nia ya kutekeleza nguzo za 'Umra (pekee). Baada ya kutekeleza nguzo za
'Umra, atatoka katika ihraam; atahirimia (nae yupo hapo hapo Makka), kwa nia
ya kutekeleza nguzo za Hijja (pekee). Kwa mfumo huu, yaani mfumo wa
"Hijja Attamatu'i"; inakuwa kutangulizwa 'Umra, kisha ndio Hijja.
Huu mfumo wa "Hijja At-tamatu'i" ndio waliokubaliana wanazuoni
kupendekezwa kuutumia. Umeitwa mfumo huu "At-tamatu'i" kwa vile
kutoka katika ihraam moja, yaani ihraam ya 'Umra (akapumzika), kisha akaingia
katika ihraam ya pili, yaani ihraam ya Hijja.
Wa Tatu, ()
''Al-Qiraan".
Imeitwa "qiraan", kutokana na neno ,
yaani kaunganisha. Hivi huwa kwa kuhirimia katika mipaka " "
ya nchi yake (nchi anayotoka), kwa nia ya kutekeleza nguzo za Hijja na
'Umra kwa ihram moja (kwa pamoja). Kwa mfumo huu nguzo za 'Umra hufidiwa na
zile nguzo za Hijja, kwahivyo basi, akikamilisha Hijja yake atakuwa kakamilisha
'Umra yake vile vile; hapo tena ndipo atakapotoka katika ihraam. Mfumo wowote
kati ya mifumo mitatu hii unajuzu, wanazuoni wao basi wamekhitalifiana rai juu
ya upi miongoni mwa mifumo mitatu hii ni bora; hawakukhitalifiana rai kwa
kujuzu huu na kutojuzu mwengine. Imam Shafi'ii r.a. yeye amefadhilisha kwa
ubora, mfumo wa "Al-Ifraad", kisha "At-tamatu'i; kisha
"Al-Qiraan", yaani katika mpango uliokuja hapo juu.
Dalili ya kujuzu wowote miongoni mwa mifumo
mitatu hii ni haya alioyaeleza Mama wa Waumini, Sayyidah 'Aisha r.a.:
"Tulikwenda pamoja na Mtume wetu Mpenzi
s.a.w. kwenye "Hijja ya Kuaga", katika sisi wako walio hirimia 'Umra,
na wako walio hirimia Hijja na 'Umra, na wako walio hirimia Hijja. Mtume wetu
Mpenzi s.a.w. yeye alihirimia Hijja". (Imehadithiwa na Ahmad na Al
Sheikhan na Maalik).
Nguzo ya Pili, kusimama (kushinda) 'Arafa; hivi ni kwa vile
Mtume wetu Mpenzi s.a.w. aliamrisha mtu anadie: " ",
yaani Hijja ni kuhudhuria 'Arafa kwa kutekeleza a'amali za 'Arafa.
Huhisabika kuwa umetekeleza nguzo hii ya kuhudhuria 'Arafa kwa kuhudhuria hapo
'Arafa na kutekeleza japo sehemu tu ya a'amali za 'Arafa, hata ikiwa kama kwa
kupita kutafuta (mnyama) aliekimbia au aliepotea. Pia huhisabiwa kuipata
'Arafat hata lau kama atafika huko na akalala mpaka wakati wa kuondoka, hivi ni
kwa kubakia juu yake kuhisabika na Sharia. Shuruti ya kujuzu "",
yaani kushinda hapo 'Arafa na kutekeleza a'amali zake; ni kuwa yeye ni mtu
mwenye kujuzu kisharia kufanya ibada. Na popote pale ataposimama Hujaj (mwenye
kuhiji) katika 'Arafa, itajuzu kwa a'amali za 'Arafa. Wakati wa kusimama
(kushinda 'Arafa na a'amali zake) ni tangu kutenguka jua siku ya 'Arafa, yaani
taarikh tisa ya mfunguo tatu, mpaka kuchomoza jua siku ya pili yake, yaani
taarikh kumi ya mfunguo tatu; wala haishurutishwi kukutana usiku na mchana,
lakini ni afadhali.
Ya Tatu, ku'tufu katika Nyumba Kongwe - Msikiti wa
Makka, yaani 'tawaaf Al-Ifaadha; hivi ni kwa walivyokubaliana wanazuoni kuwa
ku'tufu huku ndiko kulikokusudiwa kwa Qauli ya Mwenyezi Mungu Mtukufu:
"……, na waizunguke Nyumba ya
Kale". (Al Hajj : 29).
Miongoni mwa waajibu za 'tawaaf ni ku'tahirika
na hadathi kubwa na ndogo, yaani awe na udhu na asiwe na janaba, hedhi wala
nifasi; vilevile ni ku'tahirika na najsi mwilini, nguoni na mahala anapo'tufu.
Vilevile miongoni mwa waajibu za 'tawaf ni kujisitiri kwa nguo ilio 'taahir,
hivi ni kwa qauli ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w.:
"Ku'tufu kwenye Nyumba Tukufu ni Sala,
isipokuwa Mwenyezi Mungu Mtukufu ameruhusu kuseme kwenye ku'tufu, basi asiseme
mtu isipokuwa la kheri".
Na kwa qauli ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w.
kumwambia Asma binti 'Umais - nae amepatwa na hedhi wakati huo: "Fanya wanayofanya, isipokuwa usi'tufu
Nyumba Tukufu".
Ikiwa atatokwa na udhu katika 'tawaafi,
itamlazim atie udhu na aendeleze 'tawaaf yake. Wanazuoni wengine wanasema aanze
upya 'tawaaf yake. Na katika waajibu za 'tawaf ni kufanya kwa mpango.
Mahala pa kuanzia ku'tufu pamebainishwa kwa
alama yenye kuonekana wazi kabisa, hapapotezi wala hapababaishi. Na katika
waajibu za 'tawaf ni kuhakikisha kuwa una'tufu mara saba, yaani unazunguka
mizunguko saba kaamili, si lazima kufululiza; lakini ni afadhali kufululiza
mpaka kukamilisha mizunguko saba.
Inasuniwa kuomba du'a wakati umo kwenye
'tawaafi, ameeleza Bwana Abdulla bin Assaib r.a. kwamba amemsikia Mtume wetu
Mpenzi s.a.w. akisema wakati yupo baina ya (rukni
yamani na hajari-l-aswad "Mwenyezi Mungu Mtukufu tupe hapa
duniani mema na Kesho Akhera utupe mema na utukinge na adhabu ya Moto".
(Imehadithiwa na Ahmad, na Abu Daud, na Al Nissaai, na Ibnu Hibaan na Al Haakim
wameipa darja ya Hadith sahih).
Na amesema Abu Huraira r.a.:
"Mwenye ku'tufu Nyumba Tukufu mara saba na
hasemi isipokua: "Ametakasika Mwenyezi Mungu Mtukufu, na hapana afaae
kuabudiwa kwa haqi isipokuwa Mwenyezi Mungu Mtukufu, na ni Mkubwa Mwenyezi
Mungu Mtukufu, na hapana hila wala nguvu isipokuwa ni kutokana na Yeye; atafutiwa
makosa yake kumi, na ataandikiwa ujira wa mema kumi, na atapandishiwa kwa haya
daraja kumi". (Imehadithiwa na Ibnu Maajah).
Na amesema Sayyidah 'Aisha r.a. kwamba Mtume
wetu Mpenzi s.a.w. amesema: "Hakika imejaaliwa ku'tufu Nyumba Tukufu
na kwenda 'Safaa na Marwa kwa ajili ya kusimamisha (kuendeleza) kumtaja
Mwenyezi Mungu Mtukufu". (Imehadithiwa na Abu Daud na Al Haakim).
Ya Nne, "",
yaani kwenda
mara saba baina ya 'Safaa na Marwa. Hivi ni kwa vile yeye Mtume wetu Mpenzi
s.a.w. kufanya hivi, na kwa qauli yake s.a.w. wakati yumo katika kwenda baina
ya 'Safa na Marwa: "Nendeni (kwa kuchapuka, harakaharaka),
kwani Mwenyezi Mungu Mtukufu ameandika (amewajibisha) juu yenu kwenda
hivi".
Imeshurutishwa kufanya hii kwenda baina ya
'Safaa na Marwa baada ya kumaliza 'tawaaf, ikiwa ni 'tawaaf ifaadha au 'taawaf
quduum. Vilevile katika kutekeleza hii Sa'ai imeshurutishwa kuanzia 'Safa,
('Safa ni kilimani kwenye jabali ambalo watu hukaa kupumzika, kwa hapa unaaiona
Al Kaaba kwa uwazi kabisa, upande wa pili ndio Marwa) na kumalizia Marwa.
Akianza kutoka 'Safa mpaka akafika Marwa, huwa ni (shoti) mara ya kwanza; ya
pili huwa kwa kutoka Marwa mpaka 'Safa, akifika 'Safa huwa ni shoti ya pili;
hufanya hivi mpaka kutimiza shoti saba baina ya 'Safa na Marwa. Hivi ndiyo
alivyofanya Mtume wetu Mpenzi s.a.w. Tafauti na 'tawafi, hii "sa'ai",
yaani mwendo wa 'Safa na Marwa haishurutishwi kuwa na udhu wala shuruti
nyengine za Sala.
Lakini haijuzu kuwacha kufanya waajibu huu,
wala hailipiwi kwa kuchinja, wala hawezi mtu kutoka kwenye ihraam mpaka
atekeleze na nguzo hii. Lakini inajuzu hata kama atachukuliwa juu ya kigari au
juu ya kitanda, muhimu zipatikane kuhudhuria yeye mwenyewe shoti saba za baina
ya 'Safa na Marwa.
Ya Tano, kunyowa au kupunguza nywele baada ya
kukamilisha shoti saba za sa'ai; hivi ni kwa Qauli ya Mwenyezi Mungu Mtukufu: "....... na hali mmenyoa vichwa vyenu
na mmepunguza nywele…". (Al Fathi : 27).
Na amesema Mtume wetu Mpenzi s.a.w.:
"Mwenyezi Mungu Mtukufu amewarehemu wenye
kunyowa". Wakasema Masahaba r.a.: "Na wenye kupunguza (nywele) Ewe
Mtume wa Mwenyezi Mungu Mtukufu". Akasema s.a.w.: "Na wenye
kupunguza". (Imehadithiwa na`Al Sheikhan).
Yote mawili, yaani kunyowa nywele zote au
kupunguza nywele, inajuzu kwa mwanamume na kwa mwanamke; lakini kwa wanaume ni
bora kunyowa na kwa wanawake ni bora kupunguza. Kwa mwenye kuhiji - isipokuwa
Hija tamatu'i - yeye atanyowa baada ya kulembea vijiwe kwenye " "
(jamratu-l-al'aqaba), na mwenye kufanya 'Umra na mwenye kufanya Hija
tamatu'i, (kupumzika), wao kunyowa au kupunguza huwa baada ya kukamilisha "
mwendo wa 'Safa na Marwa. Na mwenye kalazimika kuchinja yeye hunyowa au
hupunguza nywele baada ya kuchinja. Na inapendekezwa kwa asiekuwa na nywele
(kipara) kupitisha kiwembe kichwani.
Tumetangulia kutaja nguzo za Hija, sasa
Inshaallah tutataja waajibu za Hija; na kueleza tafauti baina ya nguzo na
waajibu. Nguzo ya Hija, inalazimika kutimia nguzo ili itimie Hija, wala haiwezi
kuungika (kufidiika) kwa (damu) kuchinja. Waajibu ya Hija, hailazimiki kutimia
waajibu ili itimie Hija, ikikosekana kutimizwa la waajibu kwa udhru; huungika
(hufidiika) kwa (damu) kuchinja.
Wa Kwanza, iwe kuhirimia kwenye " " (miiqaat) mipaka, ikiwa ataipita
miiqaat yake bila ya kuhirimia; itamlazim arejee kabla hajaingia katika ibada
aliokusudia, ikiwa ni 'Umra au Hija hata ikiwa kesha hirimia (kahirimia nje ya
mpaka); arejee ili ahirimie kwenye miiqaat yake. Asiporejea, au akirejea baada
ya kuingia katika ibada alizokusudia; itamlazim achinje, hata ikiwa amefanya
hivi kwa kusahau au kutojuwa, lakini hatopata dhambi kwa vile kusahau au kwa
kutojuwa. Aghlab ilivyo kila nchi ina miiqaat yake. Katika kila msafara
huelezwa qabla mahala pakuhirimia, yaani ndani ya miiqaat yao. Ni afadhali kuhirimia
kwenye msikiti aliohirimia hapo Mtume wetu Mpenzi s.a.w.
Hii miiqaat iko namna mbili, miiqaat ya
zama/wakati na miiqaat ya mahala/mtaa. Miiqaat ya zama/wakati kwa Hija ni
mfunguo mosi, mfunguo pili, na siku tisa za mfunguo tatu, na mwisho wake ni usiku
wa kuamkia siku ya kuchinja. Hivi ni kufuatana na Qauli ya Mwenyezi Mungu
Mtukufu: . "Hija
ni miezi maalumu…………". (Al Baqara : 197).
Na Qauli ya Mwenyezi Mungu Mtukufu:
"Wanakuuliza khabari ya miezi. Sema:
Hiyo ni vipimo vya nyakati kwa ajili ya watu na Hija………". (Al Baqara :
189).
Ama miiqaat ya zama/wakati kukhusu kufanya
'Umra, wamekubaliana wanazuoni kuwa mwaka mzima inajuzu kufanya 'Umra.
Miiqaat ya mahala, kwa mkaazi wa Makka; miiqaat
yake ni Makka yenyewe, imesemwa pia kuwa Makka yenyewe na sehemu yote ya Haram.
Mkaazi wa Makka yeye atatia nia ya ihraam mlangoni pa nyumbani kwake. Ikiwa si
mkaazi wa Makka, ikiwa nyumba yake ni baina ya Makka na miiqaat; basi yeye
miiqaat yake ni ule mtaa anaoishi au kijiji wanachofikia Mabedui. Ikiwa nyumba
yake iko nyuma ya miiqaat, yaani baada ya miiqaat; basi miiqaat yake ni ile
atakayoipita.
Miiqaat wa Kwanza: " "
(Dhu Hulaifah),
huu ni (mpaka) miiqaat kwa wenye kutokea Madina.
Miiqaat wa Pili: ""
(Jahfa), huu ni
(mpaka) miiqaat kwa wenye kutokea sehemu za Sham, Misri, Moroco na sehemu
zilizo sehemu hizo. Huu umebadilishwa hivi sasa kwa miiqat ya (mpaka wa)
Buraghi.
Miiqaat wa Tatu: " "
(Yalamlam), huu
ni (mpaka) miiqaat kwa wenye kutokea Yaman na sehemu zilizo sehemu hio.
Miqaat wa Nne: " "
(Qarni), huu ni
(mpaka) miiqaat kwa wenye kutokea Najdi.
Hii (mipaka) miiqaat minne tulioitaja hapo juu,
imetajwa katika Hadithi ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w., mwisho wa qauli yake
katika Hadithi hio ni hivi: "Hio (mipaka) miiqaat, yao wao na wenye
kuipita humo kati ya wasiokuwa wao, miongoni mwa wenye kuiendea Hija au
'Umra".
Miiqaat wa Tano: " "
(Dhatu 'Irqi),
huu ni (mpaka) miiqaat kwa wenye kutokea Iraq na Kharsaan. Wanazuoni wengi
wanasema kuwa na huu vilevile umetajwa na Mtume wetu Mpenzi s.a.w., wanazuoni
wengine wanasema kuwa huu ni kutokana na jitihada ya Sayyidna 'Umar r.a.
Ikiwa mtu anaekusudia kwenda kutekeleza ibada
ya Hija au ya 'Umra au zote mbili na akaupita (mpaka) miiqaat yake bila ya
kuhirimia, ni haraam kwake kufanya hivyo; akifanya hivyo, itamlazim kuchinja;
achinje ama kondoo wa miaka miwili kuingia mwaka wa tatu, au mbuzi wa miaka
mitatu. Hivi ni kwa qauli ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w.: "Mwenye kuwacha la waajibu katika waajibu
za Hija, itamlazim kuchinja". (Imehadithiwa na Ibnu 'Abbaas).
Ikiwa atarejea kwenye miiqaat yake ili akatie
nia ya ihraam, katika hali ya kabla ya kuingia kwenye ibada alioikusudia
kuifanya; hapo hatalazimika kuchinja. Ikiwa atarejea kwenye miiqaat yake ili
akatie nia ya ihraam, katika hali ya baada ya kuwa keshaingia kwenye ibada
alioikusudia kuifanya; itakuwa anaendelea kulazimika na kuchinja, kwa hivyo
itamlazim achinje.
Hivi ni kwa sababu ameingia kwenye ibada kwa
ihraam iliopungua shuruti zake, hapa sharti ni vile kuwajibika kutia nia ya
ihraam kwenye miiqaat yake kabla ya kuingia kwenye ibada alioikusudia kuifanya,
kitu ambacho yeye hakukifanya. Haya ni sawa ikiwa ibada hio ni ya fardhi au ya
sunna.
Waajibu wa Pili, Kulembea Vijiwe
Ukamilifu wa kulembea ni kulembea vijiwe
sabiini, kwenye maguzo manne katika siku nne. Mpango wa kulembea huku ni hivi: "
.
1. "
(Siku ya Kuchinja) yaani taarikh kumi ya mfunguo tatu, atalembea ""
(Guzo Al 'Aqaba) kwa vijiwe saba. Baada ya kulembea hapa ndio atakwenda
kuchinja, kisha atanyoa au atapunguza nywele. Hapa ndio atatoka kwenye ihraam.
2. Taarikh kumi
na moja ya mfunguo tatu, atalembea vijiwe ishirini na moja kwenye maguzo matatu
(si Guzo Al 'Aqaba), kila guzo vijiwe saba.
3. Taarikh kumi
na mbili ya mfunguo tatu, atalembea vijiwe ishirini na moja kwenye maguzo
matatu (si Guzo Al 'Aqaba), kila guzo vijiwe saba.
4. Taarikh kumi
na tatu ya mfunguo tatu, atalembea vijiwe ishirini na moja kwenye maguzo matatu
(si Guzo Al 'Aqaba), kila guzo vijiwe saba.
Kama ilivyo hapo juu, itakuwa amelembea vijiwe
sabiini; kwenye maguzo manne katika siku nne. Huo ndio ukamilifu wa kulembea.
Uchache wa kulembea ni vile kulembea vijiwe
arubaini na tisa, kwenye maguzo manne katika siku tatu za mwanzo. Hali hii huwa
kwa yule atakaekuwa hataweza kulembea siku ya nne, yaani siku ya taarikh kumi
na tatu kwa udhuru wa kuharakisha safari yake. Yeye hujuzu kwake kulembea
katika siku tatu za mwanzo tu. Kujuzu huku kumekuja kwa Qauli ya Mwenyezi Mungu
Mtukufu:
"Na
mtajeni Mwenyezi Mungu katika zile siku zinazo hisabiwa. Lakini mwenye kufanya
haraka katika siku mbili (akarejea) si dhambi juu yake; na mwenye kukawia pia
si dhambi juu yake, kwa mwenye kumchamngu……… ..." (Al Baqara : 203).
Kulembea ()
hutimia kwa kufanya hivyo kwa njia yenye kujuulikana ni kulembea kwa
kawaida. Ikiwa atalembea kwa panda, au kwa cha mfano wa hivyo; haitajuzu.
Katika hivi kulembea inashurutishwa iwe analembea kwa nia ya kutekeleza waajibu
wa ibada ya Hijja. Ikiwa atalembea kijiwe chake juu, kikaangukia juu ya guzo
lenye kulembewa, hivyo haitajuzu. Vilevile inashurutishwa alembee vijiwe saba
mara saba, ikiwa atalembea vijiwe viwili kwa mara moja, hivyo huhisabiwa kuwa
ni kijiwe kimoja; hata kama atalembea
vyote vijiwe saba kwa mara moja basi itahisabiwa kuwa ni kijiwe kimoja tu.
Ikiwa mtu kwa udhru kashindwa kwenda kulembea yeye mwenyewe, inajuzu
kumuwakilisha mtu amlembelee, lakini sharti huyu anaewakilishwa awe yeye
mwenyewe keshalembea vijiwe vyake; kama sio hivyo haitajuzu
Waajibu wa Tatu, kunyowa au kupunguza nywele. Hivi ni kwa
Hadithi ya kwamba Mtume wetu Mpenzi s.a.w. aliwaamrisha Masahaba zake, r.a.,
kunyowa au kupunguza. Kwa wanaume afadhali kunyowa, kwani hivi ndivyo
alivyofanya Mtume wetu Mpenzi s.a.w. katika Hijja ya kuaga. (Imehadithiwa na
Muslim).
Vilevile ni kwa qauli yake Mtume wetu Mpenzi
s.a.w.: ,
yaani Mwenyezi Mungu Mtukufu waghufirie wenye kunyowa, na katika mara ya
tatu ndio akasema s.a.w.: "
" yaani, "na wenye kupunguza".
Mwanamke sawa na mwanamume inamuwajibikia Hija
zikitimia shuruti za Hijja, kwa mwanamke inaongezeka shuruti ya kuwa iwe
afatane na mumewe au mahaarim wake; mahaarim ni yule ambae hawezi kumuowa kwa
sababu ya nasab, au ukwe (kuowana,) au kwa kunyonya. Kutokana na Ibni 'Abbaas
r.a. amesema kuwa kamsikia Mtume wetu Mpenzi s.a.w. akisema:
"Mwanamume asiwe peke yake na mwanamke
isipokuwa awe na maharim wake, wala asisafiri mwanamke ila iwe pamoja na
maharim wake. Akasema mtu: “Ewe Mtume wa Mwenyezi Mungu Mtukufu!” "Mke
wangu kenda kuhiji na mimi nimejitolea kwenda kwenye vita vya jihadi".
Akasema (Mtume wetu Mpenzi s.a.w.): "Nenda ukahiji pamoja na mke
wako". (Imehadithiwa na Al Bukhary
na Muslim).
Na ameeleza Yahya bin 'Abaad kwamba:
"Mwanamke katika watu wa Ariy alimuandikia Ibrahim Al Nakhi'i akisema kuwa
yeye (huyo mwanamke) haja Hiji, hija ya Muislam na anao uwezo wa mali, lakini
hana mahaarim. Ibrahim Al Nakhi'i akamuandikia huyu mwanamke: "Hakika yako
wewe ni miongoni mwa ambao Mwenyezi Mungu Mtukufu hajawajaalia njia".
Wanazuoni wamekubaliana kuwa wanawake waaminifu hutosha kuwa wao ni mahaarim
baina yao wenyewe.
Sunna za Hijja ni saba:
Ya Kwanza, kuhiji Hijja Al-Ifraad " "
yaani Hijja ya bila ya kuchanganya na 'Umra, yaani si Hija Al-Qiraani " yaani Hijja ya kuchanganya na 'Umra, wala si Hijja At-tamatu'i "
yaani Hijja ya kupumzika. Ishatangulia kutajwa kukhusu aina tatu hizi za
Hija.
Ya Pili, "
Namna ya kulabbi ni hivi
Maneno haya tunaweza kujitahidi kuyatarjumu
kama hivi: "Tunakuitikia Mwenyezi Mungu Mtukufu, tunakuitikia.
Tunakuitikia, hakuna mshirika Nawe, tunakuitikia. Hakika shukrani na ne'ema ni
zako Wewe, na Ufalme ni wako Wewe hakuna mshirika nawe".
Inapendekezwa kufanya mno katika hivi kulabbi,
kila wakati, ikiwa kwenye kipando, ikiwa kwenye kitako, ikiwa umo njiani kwa
miguu. Hii kulabbi inajuzu hata kwa aliomo kwenye hedhi au janaba. Kulabbi
hupendekezwa zaidi katika kila kupanda au kuteremka kwenye sehemu ilioinuka au
ilioshuka, na ikitokea lolote lile la kutanabahisha. Pia inapendekezwa kulabbi
kila wanapokutana watu, unapoingia usiku, kunapokucha, kwenye msikiti Al Khaif,
kwenye Msikiti Mtakatifu. Talbia haipendekezwi kwenye 'tawaaf quduum ('tawaf ya
kuamkia Msikiti), wala kwenye kwenda baina ya 'Safaa na Marwa, kwani humu zimo
du'a zake khaasa. Wala halabbi kwenye 'tawafi-l-ifaadha, wala kwenye 'tawafi-lwida'i
('tawafi ya kuaga), hivi ni kwa vile wakati wa kulabbi humalizika baada ya
kumaliza kulembea vijiwe kwenye guzo la 'aqaba, yaani taarikh kumi ya mfunguo
tatu na kabla ya kuchinja. Katika kulabbi inapendekezwa kwa wanaume kuinua
sauti, wanawake hawatakiwi kuinua sauti. Inapendekezwa mwisho wa kila talbia
kumsalia Mtume wetu Mpenzi s.a.w. na kumuomba Mwenyezi Mungu Mtukufu radhi zake
na kuomba Pepo na kuomba kuepukana na Moto, pia aombe kila la kheri
analolitaka, wala asizungumze wakati wa kulabbi. Ni makruuh kumtolea salaam mtu
aliomo kwenye talbia, lakini akitolewa salam anatakiwa ajibu salaam.
Ya Tatu, 'tawaaf quduum (tawaaf ya kuamkia Msikiti),
'tawaf hii ni kuamkia Msikiti Mtukufu, kwenye kitabu cha Hadithi cha Imam
Muslim r.a. amesema kuwa Mtume wetu Mpenzi s.a.w. ali'tufu alipoingia Makka.
Ikiwa mtu yumo kwenye 'Umra, aka'tufu kwa 'Umra
hutosheleza hio 'tawaaf ya 'Umra kuwa ni 'tawaaf quduum. Hivi ni sawa na vile
kuingia msikitini ukusali fardhi moja kwa moja bila ya kusali sunna ya
tahiyatu-lmasjid, hii Sala ya fardhi itafidia sunna ya tahiyatu-l-masjid.
Ya Nne, kulala Muzdalifa; hupatikana hii kulala
Muzdalifa japo kwa kupitisha sehemu kubwa ya usiku hapo Muzdalifa. Wanazuoni
wengine wamesema hupatikana hii kulala Muzdalifa japo kwa kupitisha sehemu tu
ya baada ya nusu ya pili ya usiku. Hulala hapa Muzdalifa wakati wa kurejea
kutoka 'Arafa. Hapa Muzdalifa aghlab ndipo watu wanapo okota vijiwe vya
kulembelea maguzo yaani,
.
Ya Tano, kusali raka'a mbili baada 'tawaaf ya fardhi,
hivi ni kwa qauli ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w,
yaani Sala tano mchana na usiku. Mtu kumuuliza Mtume wetu Mpenzi s.a.w.:
"Je, ninalazimika na zaidi ya hizo"? Akasema Mtume wetu Mpenzi
s.a.w.: ""
, yaani hulazimiki zaidi ya hizo Sala tano, isipokuwa ukisali za sunna.
Ya Sita, kulala Mina usiku wa kuamkia siku ya 'Arafa;
yaani taarikh nane ya mfunguo tatu, kuamkia taarikh tisa ya mfunguo tatu.
Hupatikana huku kulala Mina kwa kupitisha sehemu kubwa ya usiku hapo Mina.
Ya Saba, 'tawaafu-l-widaa'i, 'tawaafu ya kuaga. Hili
ndilo la mwisho analofanya mwenye kuhiji kwa kutimiza a'amali zake za Hija.
Hivi ndivyo ilivyopokewa kuwa Sayyidna 'Umar r.a. amesema: ",
yaani mwisho wa a'amali za Hija ni 'tawaaf ya kuaga Nyumba Tukufu. (Imeelezwa
na Imam Maalik).
Haijuzu kwa kwa aliomo kwenye ihraam, ikiwa ni
ya 'Umra au ni ya Hija; kuvaa nguo ilioshonwa au viatu vilivyoshonwa. Mwenye
kuhirimia inapendekezwa avae shuka nyupe na guo jeupe la kujitupia mabegani na
viatu vya kanda mbili (vya mpira). Amesema Ibnu Al Mundhir r.a. kwamba
imethibiti kuwa Mtume wetu Mpenzi s.a.w. amesema: "Naahirimie mmoja wenu hali amevaa shuka
nyeupe na guo jeupe na viatu (vya kanda mbili)".
Na ameeleza Imam Bukhary r.a. kutokana na Ibni
'Abbaas r.a.: "Amehirimia Mtume wetu Mpenzi s.a.w. nae
amevaa shuka nyeupe na guo jeupe, na hivyo ndivyo walivyofanya Masahaba wake
r.a.". (Imehadithiwa na Muslim).
Kukhusu kuvaa shuka nyeupe na guo jeupe, hivi
pia ni kwa qauli yake Mtume wetu Mpenzi s.a.w. (iliyotangulia kutajwa): "Vaeni nguo nyeupe kwani hizo ni bora
ya nguo zenu na wakafinini maiti wenu kwa nguo nyeupe". (Imehadithiwa na
Abu Daud na Al Tirmidhy).
Ni makruuh kuvaa nguo ya rangi. Inapendekezwa
asali raka'a mbili kabla ya kuhirimia, asome kwenye raka'a ya kwanza raka'a ya pili asome " "
".
Ikiwa atasali Sala ya fardhi itatosheleza hizi raka'a mbili za sunna ya
kuhirimia, yaani Sala ya fardhi itakuwa mahala pa hizi raka'a mbili za sunna.
Inaharamishwa (inakatazwa) kwa aliomo kwenye
ihraam mambo kumi:
La Kwanza, mwanamume kuvaa nguo iliyoshonwa.
La Pili, mwanamume kufunika kichwa.
La Tatu, mwanamke kufunika uso. Mwanamume akisha hirimia
inakatazwa kuvaa mwilini mwake - tangu miguuni mpaka kichwani - nguo
iliyoshonwa; ikiwa ni kanzu, shuka, suruwali, kofia, au kilemba. Hivi kwa qauli
ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w. pale alipoulizwa nini avae mtu aliomo kwenye
ihraam, akasema s.a.w.:
"Msivae kanzu, wala kilemba, wala
suruwali, wala barnisi*, wala khufaaf**, ila ikiwa hamkupata viatu (ndaara),
basi vaaeni hizo hizo khufaini, lakini zikateni chini kwenye visigino, wala
msivae nguo iliyotiwa (ya) rangi au za'afarani".
Imesemwa kuwa mwenye kukosa viatu inajuzu kuvaa
khufaini, bila ya kuzikata visiginoni. Hadithi ya kukata khufaini visiginoni
imefutwa kwa Hadithi yake yeye Mtume wetu Mpenzi s.a.w. ambayo haikutaja
kuzikata visiginoni hizo khufaini: ".
"Mwenye kukosa viatu naavae khufain,
na mwenye kukosa shuka naavae suruwali". (Imehadithiwa na Al Sheikhan na
Ibnu 'Abbaas).
Kukhusu kukatazwa mwanamume kufunika kichwa
akiwa katika ihraam imekuja kwa qauli ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w. kukhusu mtu
aliekuwemo kwenye ihraam akaanguka kutoka kwenye ngamia wake akafa.
.Amesema Mtume wetu Mpenzi s.a.w.:
"Musimfunike kichwa, kwani atafufuliwa
Siku ya Qiyama nae analabbi". (Imehadithiwa na Al Sheikhan).
* Guo lenye kofia iliounganishwa pamoja na hilo
guo.
** Wingi wa khuffu mbili - imetangulia kutajwa
hizi khuafain
Shuka inajuzu kuifunga kwa uzi, na inajuzu
kuipiga fundo kwa wepesi na kunusuru isije ikamvuka. Kukhusu guo
analojizongeresha kupitia mabegani, hili haijuzu kulifunga kwa uzi, au
kulifunga kwa ncha yake.
Hivi ni kukhusu mwanamume, ama kwa mwanamke;
uso wake ni sawa na kichwa kwa mwanamume - asijifunike uso. Mwanamke ajisitiri
mwili wake wote pamoja na kichwa chake kwa nguo ya kushonwa.
Mwanamke anaweza kufunika uso wake kwa nguo au
kitambaa lakini kwa sharti kisiguse uso wake, hujuzu hivi kwa haja au bila ya
haja, kama vile kujihifadhi na joto au baridi, au akichelea fitna na hali kama
hio.
La Nne, kuchana nywele au kujikuna kichwa hali akijua
kuwa kuzichana au kujikuna kichwa zitatoka nywele zake kwa kupukutika au kwa
mfano wa hivyo.
La Tano, kuondoa nywele, kwa kunyowa; hivi ni
kwa Qauli ya Mwenyezi Mungu Mtukufu
"…… Wala msinyoe vichwa vyenu mpaka wanyama hao wafike machinjoni
mwao………". (Al Baqara : 196).
Huku kukatazwa kuondoa nywele ni kwa njia
yoyote ile na nywele zozote zile za mwili. Kuondoa ikiwa kwa kunyoa, au
kupunguza, au kunyonyoa, au kuziunguza au kwa kutumia dawa ya kutoa nywele, au
kwa njia yoyote ile.
La Sita, kukata kucha au kupunguza; kwa njia yoyote ile,
ikiwa kwa kukata au kwa kutafuna, au kwa kuzivuta kwa mkono na kuzinyofuwa, au
kwa njia yoyote ile.
La Saba, kujitia manukato kwenye nguo na/au kwenye
mwili; kwani kitendo hiki ni kitendo cha pambo na raha; na mwenye kuhiji ni mtu
aliejaa mavumbi, na machofu, hivi kama ilivyokuja kwa qauli ya Mtume wetu
Mpenzi s.a.w.:
"Ama manukato uliyonayo (unayonukia),
jikoshe (kuondoa harufu yake) mara tatu". Na manukato ni chochote kile
kinachotumika kwa makusudio ya kunukia, kama vile mawaridi, asumini, mafuta
mazuri; vitu ambavyo hutumiwa kwa ada ya kunukia. Ikiwa atachukua miski, au
udi, au chochote kile kwenye kitu kilichofungiwa uzuri na bila ya makusudio ya
kunukia yeye, hivyo haikatazwi.
La Nane, kuwinda, na kuwinda ni njia ya kumpata mnyama
wa mwitu kwa njia ya hila; sawa ikiwa yeye atafanya hivyo kwa furaha yake au
kwa haja. Huku kuwinda kunakokatazwa ni sawa ikiwa kwa mnyama au ndege, muhim
ni kuwinda - kusaka. Na kama inavyo haramishwa kuuwa wanyama na ndege kwa njia
ya kuwinda, inaharamishwa pia kuwinda kwa kuwaweka pambo na kadhaalika. Hivi ni
kwa Qauli ya Mwenyezi Mungu Mtukufu:
"………Na mmeharimishiwa mawindo ya wanyama
wa bara maadamu mmeharimia Hija………". (Al Maida : 96).
Kuharamishwa kuwinda na kuuwa vinyama na vidudu
ni kwa wanyama wenye kuliwa na wasiodhuru wala kuudhi. Ama wanyama wenye
kudhuru na/au kuudhi, kama vile nyoka, nnge, kunguru, mbwa mwenye kutafuna,
chui, bweha, panya, viroboto, mbu, chawa na wengineo miongoni mwa wanyama na
vidudu vyenye kudhuru/kuudhi; hivi inajuzu kuviuwa hata wakati umo kwenye
ihraam.
La Tisa, kufunga ndoa na yenye kuambatana na ndoa;
kuingiliana mwanamume na mwanamke, kuchezeana kwa matamanio, na ya mfano wake.
Muhrim anakatazwa kufunga ndoa yeye mwenyewe, au kwa niaba ya mwengine au kutoa
idhini ya walii, kama inavyo katazwa kwa mwanamume inakatazwa kwa mwanamke
kuolewa; hivi ni kwa qauli ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w.:
"Asiowe muhrim wala asiolewe".
Na katika Hadithi nyengine, " "
, yaani asiposhe. (Imehadithiwa na Muslim).
Na katika Hadithi aliopokea Darqu'tny r.a.:
"Asiowe muhrim wala asiozeshe".
Akiowa basi ndoa haisihi, kwa sababu hivi
kukatazwa inaingia kutosihi kitendo hicho. Kuingiliana mwanamume na mwanamke
kumekatazwa kwa Qauli ya Mwenyezi Mungu Mtukufu: "….,
basi asiseme maneno machafu wala asifanye vitendo vichafu wala asibishane
katika Hija………". (Al Baqara : 197).
" ",
ni kitendo cha
kuingiliana mwanamke na mwanamume, ambacho ndicho kilichokatazwa. Vilevile
imekatazwa kuchezeana kwa matamanio, na kujichezea mwenyewe, na kujitoa manii
na yote yalio mfano wa haya.
Yote haya yaliokatazwa, tangu kutia manukato na
mengineo; mwenye kufanya lolote miongoni mwa haya itamlazim atoe fidia, hivi ni
kwa vile amejitia katika yale yaliokatazwa. Katika kuchezeana au kujichezea,
fidia huwajibika juu yake ikiwa itafika kutokwa na manii.
Kufunga ndoa hakuwajibikii fidia, kwa sababu
hio ndoa yenyewe asili yake haikusihi. Ama kuingiliana mwanamume na mwanamke
hili halina fidia, kwa sababu kwa kitendo hiki Hija huba'tilika, kama inavyo
haribika Hija kwa kitendo hiki ndivyo huharibika 'Umra vilevile. Lakini basi,
hata hivi kuba'tilika Hija yake, itamlazim aendelee nayo kwa a'amali zake zote
za Hija - wala asiikate - mpaka amalize a'amali zote; hivi ni kwa Qauli ya
Mwenyezi Mungu Mtukufu:
"Na timizeni Hija na Umra kwa ajili ya
Mwenyezi Mungu……". (Al Baqar : 196).
Kwa hivi kufisidika hii Hija yake itamlazim
ailipe kwa haraka bila ya kuchelewa, sawa sawa ikiwa ni Hija ya fardhi au ya
sunna. Ni deni ambalo haifai kuakhirishwa kulipwa. Kukhusu mwanamke, ikiwa
ameingiliwa na mume wake bila ya ridhaa yake yeye mwanamke, au akiingiliwa
usingizini bila ya kujuwa, yeye Hija yake haitaba'tilika; lakini ikiwa
wameingiliana kwa ridhaa zao wote wawili, basi na yeye mwanamke Hija yake
itaba'tilika vile vile, na hukmu yake ni sawa na mumewe; kukhusu kuendelea na
Hija na kuilipa hio Hija kwa haraka.
Mwenye kukosa kushinda Arafa, kwa kuchomozewa
na jua siku ya kuchinja, yaani taarikh kumi ya mfunguo tatu, na hakuwahi usiku
wake, yaani usiku wa taarikh tisa mfunguo tatu kuamkia taarikh kumi ya mfunguo
tatu kuwa 'Arafa; basi ameikosa Hija; hivi ni kwa qauli ya Mtume wetu Mpenzi
s.a.w.:
"Mwenye kuwahi (kuwepo/kufika) 'Arafa
usiku (wa kuamkia siku ya kuchinja) ameipata Hijja, na mwenye kukosa
(kuwepo/kufika) 'Arafa usiku (wa kuamkia siku ya kuchinja) ameikosa Hija; basi
naainuwie kuwa 'Umra na juu yake (ailipe kwa) Hijja inayokuja".
(Imehadithiwa na Darqu'tny).
Kama ilivyo tangulia kuelezwa kwa qauli ya
Mtume wetu Mpenzi s.a.w. kwamba: "
",
yaani Hija ni kutekeleza nguzo ya 'Arafa", na vile hii 'Arafa ni ibada
yenye wakati maalum, basi haiwi kutekelezwa nje ya wakati wake, kama vile Sala
ya Ijumaa, ukipita wakati wake haiwi kusaliwa baadae. Inatakiwa kwa mwenye
kuikosa 'Arafa, kwa kuba'tilika Hija yake afanye haraka kutoka kwenye ihraam ya
Hijja kwa kunuilia na kutekeleza 'Umra, nayo ni kwa kufanya 'tawaaf na sa'ai
(mwendo wa baina ya 'Safaa na Marwa), kisha anyowe na kutoka kwenye ihraam.
Ikiwa alipoingia Makka alifanya 'tawaaf ya kuamkia Msikiti Mtukufu "
"
, basi haitamlazim ku'tufu tena, atafanya sa'ai, (mwendo wa 'Safaa na
Marwa) kisha atanyoa na kutoka kwenye ihraam. Yeye haitamlazim kulembea wala
kulala Muzdalifa hata kama bado wakati ungalipo.
Kama inavyomlazim kuilipa hii Hija yake
ilioba'tilika kwa vile kukosa kutekeleza nguzo ya 'Arafa, inamlazim vilevile
kutoa fidia, yaani kuchija. Alikwenda Bwana Habbaar bin Al Aswadi r.a. kwa
Sayyidna 'Umar r.a. siku ya kuchinja, akasema: "Ewe
Amir-l-Muuminiin!" "Tumekosea hisabu" (Imeelekea ni hisabu ya
taarikh ya mwezi mwandamo). Sayyidna 'Umar r.a. akamwambia: "Nenda Makka
ka'tufu weye na walio pamoja na wewe, na fanyeni sa'ai na chinjeni, ikiwa
mnacho cha kuchinja, kisha nyoweni au punguzeni kisha rejeeni. Mwaka ujao,
fanyeni Hija na chinjeni, asiekuwa nacho cha kuchinja, afunge siku tatu katika
Hijja na siku saba akirejea (kwake). (Imehadithiwa na Imam Malik r.a.). Ilienea
hukmu hii, kwa hivyo ikakubalika na wanazuoni wote.
Mwenye kuwacha/kukosa kutekeleza nguzo yoyote
ile ya Hijja hatoki kwenye ihraam mpaka aitekeleze hio nguzo, wala haiungwi
(haifidiwi) hio nguzo alioiwacha/alioikosa kuitekeleza kwa kuchinja, lakini
hubakia dhima juu ya yake; kwa sababu kukamilika Hijja ni kwa kukamilika nguzo
zote za Hijja; sawa na Sala, haikamiliki Sala wala haindoki dhima yake mpaka
ikamilike kwa nguzo zake zote.
Damu (kuchinja) yenye kuwajibika katika
utekelezaji wa Hijja, ikiwa ni kwa kuwacha/kukosa kutekeleza la waajibu au kwa
kufanya lililoharamishwa, inawajibika kuchinja kondoo au mbuzi. Ama kwa
kuingiliana na mwanamke, hukmu yake ishatangulia kuelezwa. Ama kukhusu fidiya
kwa kufanya kosa la kuwinda au kuuwa mnyama kama ilivyokatazwa, hivyo inalazim
kulipa fidiya kwa kuchinja mnyama wa mfano wa kilicho windwa au kuuliwa, ikiwa
kikubwa, basi alipe kwa kuchinja mnyama mkubwa, ikiwa kidogo, alipe kwa
kuchinja mnyama mdogo.
Kuwajibika kuchinja huwa kwa sababu tano:
Ya Kwanza, kwa kuwacha/kukosa kutekeleza la waajibu, kama
vile kukosa kuhirimia kwenye (mipaka) miiqaat yake, au kukosa kulembea
"jamaarik" maguzo. Kwa haya itamlazim achinje kondoo au mbuzi,
akikosa kupata cha kuchinja atanunua chakula cha thamani hii atoe sadaqa,
akishindwa kufanya hivi atafunga siku moja kwa kila kibaba cha chakula ambacho
ilikuwa akitoe sadaqa.
Ya Pili, kunyowa/kupunguza nywele au kufanya lolote lile
la raha, kama vile kukata kucha, kutia manukato au lolote lililoharamishwa
katika sehemu hii. Mwenye kunyowa au kukata nywele tatu au kucha, itamlazim
kutoa fidiya. Huyu yeye amepewa khiyari, baina ya kuchinja au kutoa sadaqa ya
pishi tatu kuwapa masikini sita - kila masikini ampe nusu pishi - ya chakula
cha kawaida cha mji, au kufunga siku tatu. Asili ya huku kupewa khiyari
kumekuja kwa Qauli ya Mwenyezi Mungu Mtukufu:
"...
Na atakaye kuwa mgonjwa au ana vya kumuudhi kichwani mwake basi atoe fidiya kwa
kufunga au kwa kutoa sadaka au kuchinja wanyama………". (Al Baqara :
196).
Imekadiriwa ya kwamba kunyowa wakati
kumekatazwa kwenye ihraam inalazim kutoa fidiya, na amebainisha haya Mtume wetu
Mpenzi s.a.w.:
"Je, zinakuudhi mvi za kichwani
mwako"? Akajibu: "Naam". Akasema s.a.w.: "Chinja kondoo au
mbuzi, au funga siku tatu, au walishe masikini sita chakula cha pishi
tatu". (Imehadithiwa na Al Sheikhan).
(faraq) moja ni pishi tatu. Na katika kunyowa
inaingia na kukata kucha, kutia manukato na kila la raha ambalo limekatazwa
katika sehemu hii.
Ya Tatu, kuzuilika kukamilisha Hijja au 'Umra. Ikiwa
mwenye kuhiji au kufanya 'Umra amezuilika kwa sababu yoyote ile kukamilisha
a'amali zake za Hijja au 'Umra, kuzuilika huku sawa sawa ikiwa yeye yumo kwenye
ihraam au hayumo kwenye ihraam na asipate njia nyengine ya kuendeleza na
kukamilisha a'amali zake hizo za Hijja/'Umra basi atatoka kwenye ihraam, (ikiwa
alikuwa bado yumo kwenye ihraam) na atachinja kutoa sadaqa. Atachinja kwa
uchache kondoo au mbuzi kama vile inavyofaa katika kulazimika kuchinja kwa
sababu nyengine katika utekelezaji wa ibada hii, na muhim katika hali hio atie
nia ya kutoka kwenye ihraam - ikiwa yumo kwenye ihraam. Haya ni kwa Qauli ya
Mwenyezi Mungu Mtukufu:
"…………Na ikiwa mkizuiwa, basi (chinjeni)
wanyama walio wepesi kupatikana………". ( Al Baqara : 196 ).
Na kwa kukadiria makusudio ya Aya hii ni kwamba
mnapozuilika, basi tokeni kwenye ihraam na juu yenu kuchinja mnachokiweza
katika wanyama. Na imekuja kwenye Hadithi ya kwamba Mtume wetu Mpenzi s.a.w.
alikuwa kwenye ihraam kwa ibada ya 'Umra, alipofika Hudaibiya Makafiri
wakamzuilia kuinigia Makka kutekeleza 'Umra; s.a.w. alitoka kwenye ihraam. Ni
lazima kutanguliza kuchinja kabla ya kunyowa, hivi ni kwa Qauli ya Mwenyezi
Mungu Mtukufu
"………
Wala msinyoe vichwa vyenu mpaka wanyama hao wafike machinjoni mwao………". (Al
Baqara : 196 ).
Ya Nne, kuuwa mnyama. Aliomo kwenye ihraam, ikiwa
atauwa kwa makusudi mnyama ambae ana mfano wake mnyama huyo; basi amepewa
khiyari baina ya kuchinja mnyama wa mfano wa huyo mnyama aliemuuwa na kuitoa
nyama hiyo sadaqa kwa masikini waliomo katika sehemu ya Haram ya Al Ka'aba, na
baina ya kutoa thamani ya mnyama alielazimika kumchinja na kuwapa thamani hio
masikini sadaqa ya chakula cha kawaida, au afunge siku moja kwa kila kibaba ya
chakula cha kawaida kinacho nunulika kwa thamani hio. Hivi ni kwa Qauli ya
Mwenyezi Mungu Mtukufu:
"Enyi mlio amini! Msiue wanyama wa kuwinda
nanyi mmehirimia katika Hija. Na miongoni mwenu atakaye muuwa makusudi, basi
malipo yake yatakuwa kwa kuchinja kilicho sawa na alicho kiuwa, katika mifugo,
kama wanavyo hukumu waadilifu wawili miongoni mwenu. Mnyama huyo apelekwe Al
Kaaba, au kutoa kafara kwa kuwalisha masikini; au badala ya hayo ni kufunga,
ili aonje ubaya wa jambo lake hili. ..............". (Al Maaidah : 95).
Na ikiwa mnyama aliemuuwa hakuna mfano wake,
basi anapewa khiyari baina ya kutoa sadaqa thamani ya mnyama huyo au kufunga
siku moja kwa kila kibaba cha chakula cha kawaida kinacho nunulika kwa thamani
hio. Hikma ya kulipishwa hivi ni kwa khasara alioitia. Na inaposemwa mnyama
aliefanana na yule alieuliwa, inakusudiwa kufanana kwa kukaribiana, si kufanana
kwa kila kitu, au kuwa iwe wa jinsi moja.
Miongoni mwa wanazuoni Masahaba wamehukumu
zaidi ya mara moja kwa mwenye kuuwa mbuni kuchinja ngamia, na kwa mwenye kuuwa
punda-milia au n'gombe, kwa kuchinja n'gombe, na kwa mwenye kuuwa bweha kwa
kuchinja kondoo, pia wamehukumu kwa mwenye kuuwa paa kwa kuchinja mbuzi jike.
Na hivi hivi amehukumu Mtume wetu Mpenzi s.a.w. na Masahaba zake r.a. Na kwa
kuuwa mnyama mkubwa achinjwe mnyama mkubwa vilevile, na ikiwa ameuliwa mnyama
jike, achinjwe mnyama jike vilevile. Na ikiwa alieuliwa ni mnyama kiguru, basi
na kujicha achinjwe mnyama kiguru vilevile; hivi yote ni kujitahidi kupata ile
kufanana alioitaja Mwenyezi Mungu Mtukufu kwenye hii Aya ya 95 ya Surat Al Maaidah.
Ya Tano, kuingiliana mwanamume na mwanamke. Kuchinja
(damu) kwenye kuwajibika kwa kuingilia mwanamke huwa kwa kufuatilia kiwango
baada ya kiwango. Kiwango cha mwanzo hutakiwa achinje ngamia, akikosa ngamia
achinje n'gombe, akikosa n'gombe achinje kondoo/mbuzi saba, akikosa
kondoo/mbuzi saba, itathaminiwa bei ya ngamia na kwa thamani hio atanunulia
chakula cha kawaida akitoe sadaqa kwa masikini wa hapo kwenye haram ya Al
Kaaba. Akishindwa kufanya lolote kati ya haya, atafunga siku moja kwa kila
kibaba cha chakula ambacho kinanunulika kwa hii thamani ya ngamia. Kukhusu
kuwajibika kuchinja ngamia ndivyo walivyotoa fatwa juu yake Sayyidna 'Umar r.a.
na mwanawe; Sayyidna Abdulla bin 'Umar r.a. na hivyo hivyo ndivyo walivyotoa
fatwa Sayyidna Ibnu 'Abbaas r.a. na Sayyidna Abu Huraira r.a. Ama kukhusu
kuingizwa kuchinja n'gombe au mbuzi/kondoo saba hii imechukuliwa kutokana na
hukmu ya kuchinja kwenye kuwajibika. Ama kukhusu kulisha masikini kwa thamani
ya huyo ngamia ambae ndio asili ya kuchinja kwenye kuwajibika, hii imechukuliwa
kutokana na hukmu ya kuchinja kwa mwenye kuuwa au kuwinda wakati yumo kwenye
ihraam. Hivi kuthaminiwa ngamia huwa kwa bei ya Makka, na wanazuoni wengine
wamesema kuwa ni kwa bei ya Mina, na wengine wamesema kuwa ni kwa bei ya pale
pahala kilipotokea hicho kitendo cha kuingiliana.
Kuwajibika kuchinja huweza ikawa kwa sababu ya
kuzuilika kukamilisha kutekeleza a'amali za Hija au 'Umra, au kwa kufanya lile
lililoharamishwa kwa aliomo katika ihraam au kuwacha lile lililotakiwa kufanywa
katika kutekeleza a'amali za Hija au 'Umra. Ikiwa kuchinja ni kwa sababu ya
kuzuilika, basi atachinja pale pahala alipozuilika, hivi ni kwa vile Mtume wetu
Mpenzi s.a.w. alizuilika alipokuwa Hudaibiya na akachinja wakati yupo hapo
Hudaibiya. Kukhusu kuchinja kwa sababu ya kufanya lililokatazwa au kuwacha lililoamrishwa
kufanywa, kuchinja kwa katika hali hizi inalazim kufanywa kwenye Haram ya Al
Ka'aba; hivi ni kulingana na Qauli ya Mwenyezi Mungu Mtukufu:
,
" yaani "Mnyama huyo apelekwe Al Kaaba". Na
inapasa nyama hio igawiwe kupewa masikini waliomo humo, yaani katika Haram ya
Al Ka'aba, kwani hii ndio dhamiri ya huko kuhukumiwa kuchinja. Kukhusu hawa
masikini wa kupewa hii sadaqa, hapana tafauti ikiwa ni masikini wenye kuishi
hapo Makka au wamepita tu; muhim ni kwamba wakati huo wapo hapo katika Haram ya
Al Ka'aba. Vilevile ikiwa atatoa sadaqa chakula badala ya kuchinja, itawajibika
kupewa msikini wa hapo Haram ya Al Ka'aba kama vile ilivyowajibika kupewa
sadaqa ya hio nyama.
Ama kukhusu kufunga, anaweza kufunga popote
pale, si lazima kwenye Haram ya Al Ka'aba. Uchache wa kuondosha waajibu katika
kuwalisha masikini iwe amewalisha masikini watatu. Si lazima kila mmoja ampe
sawa na mwengine, hujuzu kumpa mmoja zaidi kuliko mwengine, hutegemea hali yao
baina ya hao maskini.
Kuwinda kwenye Haram ya Makka ni haraam kwa
mwenye kuhirimia Hija/'Umra na asie hirimia, yaani ni haraam kwa kila mtu
kuwinda katika Haram ya Makka. Vilevile ni haraam kukata mti au mmea wowote ule
kwenye Haram ya Makka, madam mnyama au mti/mmea huo hauna madhara. Ama mti/mmea
mkavu au mnyama mwenye kuudhi au madhara, si haraam kukatwa/kuuliwa. Hivi ni
kwa qauli ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w. Siku ya Ufunguzi wa Makka
"Hakika ya mji huu ni mtukufu kwa Utukufu
wake Mwenyezi Mungu Mtukufu, haukatwi mti wake, wala hatishwi/hafurushwi mnyama
wake, wala hakiokotwi kilichomuanguka mwenyewe mpaka ajuulikane mwenyewe; wala
hayan'golewi majani yake mabichi. Akasema Al 'Abbaas r.a.: "Ewe Mtume wa
Mwenyezi Mungu Mtukufu! Isipokuwa majani makavu, kwani hayo hutumiwa na wahunzi
na wenye kututia dari za nyumba zao". Akasema Mtume wetu Mpenzi s.a.w.:
"Isipokuwa majani makavu". (Imehadithiwa na Al Sheikhan).
Inajuzu kuchukuwa (kukata, kuchuma au kupurura)
majani ya mti lakini asiugonge huo mti kuchelea kuuchuna magome yake. Kama
inavyoharamishwa kukata mti katika eneo la Haram ya Makka, vilevile
inaharamishwa kukata mimea ilioota wenyewe katika eneo la Haram ya Makka, yaani
mimea ambayo haikupandwa. Hivi kuharamishwa kukata hii mimea ilioota wenyewe
kunahukumiwa kwa kulinganishwa na kule kukatazwa kukata miti kulikotajwa kwenye
hii Hadithi ya Mtume wetu Mpenzi s.a.w., kwa qauli yake s.a.w.:
,
yaani "haukatwi mti wake". Imehukumiwa kwamba, madhali imeharamishwa
kukata mti, basi kun'gowa mti ni haraam zaidi, na hii mimea ni miongoni mwa
aina za miti. Ama kuchunga wanyama kwenye Haram ya Makka inajuzu. Vilevile
inajuzu kun'gowa majani kwa ajili ya kulishia wanyama, wanazuoni wengine
wanasema kuwa kun'gowa majani haijuzu. Ama kuchukuwa (kukata, kuchuma au
kupurura) majani kwa ajili ya dawa, hili linajuzu na halina khilaf za
wanazuoni, hivi ni kwa vile matumizi ya majani kwa haja ya dawa (aghlab ya
hali) ni muhim kuliko maumizi ya majani kwa kututilia dari za nyumba.
Ikiwa mtu atakuwa ana uwezo wa kuhiji, asihiji,
kisha akashindwa kuhiji, kwa sababu ya ugonjwa usiotarajiwa kupowa au kafikwa
na uzee; inamlazim kwa hisab yake amteuwe mtu ende kumuhijia. Dalili ya haya ni
Hadithi ya Ibni 'Abbaas r.a. kwamba mwanamke katika watu wa Khath'am alisema:
"Ewe Mtume wa Mwenyezi Mungu! Hakika
kufaridhisha Mwenyezi Mungu Mtukufu juu ya waja wake kuhiji kumemfika baba
yangu naye ni mzee hawezi kuthibiti nafsi yake juu ya kipando, je
nimuhijie"? Mtume wetu Mpenzi s.a.w. akasema: "Naam". (Imehadithiwa
na Maalik na Al Shafi'ii na Al Sheikhan na Abu Daud na Al Nissaai).
Amesema Imam Al Tirmidhy r.a. kwamba imethibiti
kutokana na Mtume wetu Mpenzi s.a.w. zaidi ya Hadithi moja kukhusu suala hili
la mtu kulazimika kuhijiwa katika hali hii iliotajwa hapo juu, yaani alikuwa na
uwezo lakini hakuhiji. Mwenye kufa na ana waajibu wa Hija juu yake, inalazim
kwa walii (mtu wake/wao) amuhijie maiti wake/wao au aandae/waandae mtu
kumuhijia maiti wake/wao; hivi ni kwa ilivyohadithiwa kwamba mwanamke katika
banu (watu wa) Juhainah alikwenda kwa Mtume wetu Mpenzi s.a.w. akasema:
"Hakika ya mama yangu aliweka nadhiri kuhiji, lakini hakuhiji mpaka
amekufa. Jee, nimuhijie? Mtume wetu Mpenzi s.a.w. akasema: "Naam,
muhijie". Inashurutishwa kwa mwenye kumuhijia mtu mwengine iwe yeye
mwenyewe amekwisha Hiji, na awe ni mtu mwaminifu na mwenye kufahamu vyema hukmu
zote za Hija. Na inapendekezwa wakati wa kulabbi aseme,"
, yaani nina labbi (naitikia mwito Wako) kwa niyaba ya fulani.
No comments:
Post a Comment